Nadia Delli (ilustracións)
 |
| Mulleres danzando entre elas |
De todas as criaturas que teñen vida e intelixencia,
nós, as mulleres, somos as máis infortunadas.
Di a xente que as mulleres levamos unha vida
sen sobresaltos nin perigo no lar, mentres os homes guerrean.
Engánanse. Eu preferiría combater tres veces
no campo de batalla que dar a luz unha só.
Euripides
nós, as mulleres, somos as máis infortunadas.
Di a xente que as mulleres levamos unha vida
sen sobresaltos nin perigo no lar, mentres os homes guerrean.
Engánanse. Eu preferiría combater tres veces
no campo de batalla que dar a luz unha só.
Euripides
Cisnes, ocas, parrulos e pombas forman parte da linguaxe simbólica dos mitos que foron recriados orixinariamente como parte dun cerimonial carnal, en algúns casos xustificativo da violencia de xénero cara a muller. Tamén atopámonos a estes animais plasmados na iconografía e nos manuscritos da antigüidade así como nos textos sagrados da relixión xudía e cristiá.
En calquera caso, as múltiples facetas interpretativas destes animais permítennos apreciar unha variante que até o presente foi pouco valorada e que nos revela, máis alá do seu indubidábel valor estético, o carácter sexista e opresivo no que vivían as mulleres das primeiras civilizacións.
En calquera caso, as múltiples facetas interpretativas destes animais permítennos apreciar unha variante que até o presente foi pouco valorada e que nos revela, máis alá do seu indubidábel valor estético, o carácter sexista e opresivo no que vivían as mulleres das primeiras civilizacións.
Cando a violación non era delicto
 |
| Homero e a Guerra de Troia |
A mitoloxía grega recolle relatos que evidencian agresións a mulleres como se dun feito natural se tratase. Coñecidos son por todos os raptos a Helena ou os das Sabinas, e a seducción de Leda ou das Ninfas mediante o engano.
A Iliada e a Odisea de Homero reflicten as estructuras sociais da época onde transcorre a ficción. En ambas obras os escravos que aparecen son maiormente mulleres capturadas como botín de guerra, e os homes que non resultaban mortos no campo de batalla eran utilizados, ben para pedir o seu résgate, ou ben para permanecer como escravos. Non embargantes, estes tiñan unha consideración similar á dos heroes gregos (deamos), aínda que de condición algo inferior. En troco, as mulleres escravizadas serian concubinas e sirventés.
Así mesmo aqueles que foran premiados con mulleres na guerra, podían facer uso delas para despois abandonalas, asasinalas ou convertelas en escravas. Tamén, cando desexaban a unha muller como esposa podían violala antes de contraer matrimonio. Neste caso, debíana de presentar ante o seu pobo como propiedade súa, e como tal posesión, defendela dos demais para que non lla roubasen. Para evitar tais situacións, redactáronse leis contra a violación, non para protexer á muller, se non para regulamentar o dereito de propiedade do home sobre ela.
A Iliada e a Odisea de Homero reflicten as estructuras sociais da época onde transcorre a ficción. En ambas obras os escravos que aparecen son maiormente mulleres capturadas como botín de guerra, e os homes que non resultaban mortos no campo de batalla eran utilizados, ben para pedir o seu résgate, ou ben para permanecer como escravos. Non embargantes, estes tiñan unha consideración similar á dos heroes gregos (deamos), aínda que de condición algo inferior. En troco, as mulleres escravizadas serian concubinas e sirventés.
Así mesmo aqueles que foran premiados con mulleres na guerra, podían facer uso delas para despois abandonalas, asasinalas ou convertelas en escravas. Tamén, cando desexaban a unha muller como esposa podían violala antes de contraer matrimonio. Neste caso, debíana de presentar ante o seu pobo como propiedade súa, e como tal posesión, defendela dos demais para que non lla roubasen. Para evitar tais situacións, redactáronse leis contra a violación, non para protexer á muller, se non para regulamentar o dereito de propiedade do home sobre ela.
 |
| Leda e o cisne |
Unha das máis benévolas narracións do mito grego de Leda e o cisne podemos lela no escolio á obra Orestes de Euripides. Leda, filla do rei Thestios e esposa de Tindáreo rei de Esparta, é seducida por Zeus en forma de cisne e predisposta a entregarse. Pois Tíndáreo no seu pazo exhibía unha estatua de Venus cos pés encadeados representando así a fidelidade feminina.
Certo día, e mentres Leda durmía a beira do río espartano Eurotas, un cisne de branco inmaculado apareceuse-lle como caído do ceo, refuxiándose nos seus brazos lle di: "Son o deus da luz e quero concibir dous fillos contigo que sexan tan radiantes como eu e brillen no ceo de tal xeito que sirvan de guía aos mariñeiros extraviados". O cisne era Zeus.
Leda accedeu a esta proposición e de forma extraordinaria puxo dous ovos dos que sairían dous pares de xemelgos: Castor e Clitemnestra, Pólux e Helena. Castor e Pólux forxarían entre eles unha firme amizade, medrando xuntos e compartindo as súas pertenzas: un arco, un cabalo e un chapeo con forma de pela de ovo trocándoo a cada momento. Nunca camiñaban á par, se non un detrás do outro, de igual maneira que vemos ás estrelas da constelación que leva o seu nome, tal como lle prometera Zeus a Leda. Durante as tempestades, os mariñeiros rendíanlles un culto particular e os invocaban para que lles despexasen os camiños da mar.
O mito foi fonte de inspiración para algúns dos máis grandes artistas, como Correggio, Leonardo dá Vinci, Miguel Ánxel ou Rubens.
Outra transcrición do mito do cisne conta que Némese, a deusa da xustiza e da vinganza, fuxía da persecución de Zeus que para a enganar adoptaba distintas formas de animais, principalmente de aves. Así cando se transformou en cisne, Némese caeu nos seus brazos. Froito desta unión “poría” un ovo que lle sería entregado a Leda por un pastor que o atopou. Do ovo, xurdiría a máis bela muller: Helena, desexada por moitos dos heroes antigos. Raptada polo príncipe ateniense Teseo que vencera ao Minotauro, foi resgatada polos seus irmáns pero levando xa no seu ventre á Ifixenia, entregada por Helena á súa tía Clitemnestra, quen a coidaría como filla propia. Finalmente, Helena casada con Menelao, de novo seria raptada polo príncipe troiano Paris, desencadeando a Guerra de Troia.
A simboloxía da pomba
Certo día, e mentres Leda durmía a beira do río espartano Eurotas, un cisne de branco inmaculado apareceuse-lle como caído do ceo, refuxiándose nos seus brazos lle di: "Son o deus da luz e quero concibir dous fillos contigo que sexan tan radiantes como eu e brillen no ceo de tal xeito que sirvan de guía aos mariñeiros extraviados". O cisne era Zeus.
Leda accedeu a esta proposición e de forma extraordinaria puxo dous ovos dos que sairían dous pares de xemelgos: Castor e Clitemnestra, Pólux e Helena. Castor e Pólux forxarían entre eles unha firme amizade, medrando xuntos e compartindo as súas pertenzas: un arco, un cabalo e un chapeo con forma de pela de ovo trocándoo a cada momento. Nunca camiñaban á par, se non un detrás do outro, de igual maneira que vemos ás estrelas da constelación que leva o seu nome, tal como lle prometera Zeus a Leda. Durante as tempestades, os mariñeiros rendíanlles un culto particular e os invocaban para que lles despexasen os camiños da mar.
O mito foi fonte de inspiración para algúns dos máis grandes artistas, como Correggio, Leonardo dá Vinci, Miguel Ánxel ou Rubens.
Outra transcrición do mito do cisne conta que Némese, a deusa da xustiza e da vinganza, fuxía da persecución de Zeus que para a enganar adoptaba distintas formas de animais, principalmente de aves. Así cando se transformou en cisne, Némese caeu nos seus brazos. Froito desta unión “poría” un ovo que lle sería entregado a Leda por un pastor que o atopou. Do ovo, xurdiría a máis bela muller: Helena, desexada por moitos dos heroes antigos. Raptada polo príncipe ateniense Teseo que vencera ao Minotauro, foi resgatada polos seus irmáns pero levando xa no seu ventre á Ifixenia, entregada por Helena á súa tía Clitemnestra, quen a coidaría como filla propia. Finalmente, Helena casada con Menelao, de novo seria raptada polo príncipe troiano Paris, desencadeando a Guerra de Troia.
A simboloxía da pomba
 |
| Do Evanxeliario Siríaco (s. VI) |
A primeira vinculación histórica da muller coa pomba atopámola entre os asirios. Estes crían que a alma da súa raíña Semíramis (baixo o seu reinado se lles atribuíu a construcción dos Xardíns Colgantes de Babilonia) ascendera ao ceo en forma de pomba, polo que mediante este transformación a súa condición de muller seria perdoada no máis alá.
Dous citas nos evanxeos de Mateo e Lucas semellan evocar ao vello mito de Leda e o cisne. Tratan do anuncio que un anxo fai a unha moza xudía de que vai ser fecundada por unha das tres persoas da trindade cristiá: o Espírito Santo:
"Estando desposada María, a súa nai, con Xosé, antes de que convivisen se achou ter concibido María do Espírito Santo" (Mat. 1,18).
"Dixo María ao anxo: Como poderá ser isto, pois eu non coñezo varón? O anxo contestou: o Espírito Santo virá sobre ti, e a virtude do Altísimo cubrirate coa súa sombra, e por isto o fillo enxendrado será santo será chamado o Fillo de Deus" (Luc. 1. 34-35).
A partir deste advento, o do bautismo de Xesuscristo e o de Pentecostes, irán aparecendo distintas representacións culturais encarnando ao Espírito Santo. No século X acostumaba ser representado como unha figura masculina, de igual maneira que ás outras dúas figuras da Trindade (o Pai e o Fillo), que entre múltiples disputas, perduraría até meados do século XVIII cando o Papa Benedictino XIV, en 1745, prohibiu todas as efixies con forma humana do Espírito Santo, adaptando o símbolo da pomba, referida polo evanxelista Xan (Xn 1:32) cando narra o bautismo de Xesuscristo nas augas do río Xordán. Até esta prohibición, a figura da pomba só era utilizada no mundo da arte para significar episodios do Novo Testamento, especialmente o da Anunciación.
Unha das representacións máis antigas que se conservan e onde vemos a figura do Espírito Santo como pomba, atopámola nunha ilustración do século VI do Evanxeliario Siríaco atribuído ao monxe Rábula. Nesta lámina tamén aparece o Espírito Santo en forma de lingua de lume que con posterioridade será a icona da festa de Pentecostes.
O cisne e a pomba teñen un carácter positivo dentro das culturas máis significativas e asociados á cor branca son símbolo solar. En moitos aspectos, común a cristiáns e xudeus é o libro do Antigo Testamento onde se recolle a lenda do diluvio universal: Cando deixou de chover, desde o arca Noé soltou unha pomba para que encontrase terra asine. A pomba tornou cunha póla de oliveira no bico.
Anteriormente son moitos os autores que mencionaron á pomba nos seus escritos. Na Metamorfose, Apuleyo fainos unha descrición moi fermosa do carro de Venus tirado por pombas:
[…] e mandando aparellar o seu carro, […] feito as rodas de maneira da Lúa, […] saíron catro pombas moi brancas, pintados os pescozos, e puxéronse para levar o carro; e recibida a señora encima do carro, comezaron a voar ledamente, e tras do carro de Venus comezaron a voar moitos paxaros e aves, que cantaban moi docemente, facendo saber como viña Venus."
Tamén Claudio Eliano (c. 175 - c. 235), en de Natura Animalium di que algunhas veces a deusa mesma transformábase en pomba. Por esta razón o seu consumo estaba reservado á casta sacerdotal. Moito antes, Homero contara que as pombas foran consagradas para alimentar a Zeus. Sófocles di que as pombas de Dodona anunciaron a Hércules a súa morte. Tampouco non semella casual que na lingua fenicia, a palabra khn tivese un duplo significado: o de sacerdote e o de pomba.
As mulleres da mitoloxía e a relixión
Dous citas nos evanxeos de Mateo e Lucas semellan evocar ao vello mito de Leda e o cisne. Tratan do anuncio que un anxo fai a unha moza xudía de que vai ser fecundada por unha das tres persoas da trindade cristiá: o Espírito Santo:
"Estando desposada María, a súa nai, con Xosé, antes de que convivisen se achou ter concibido María do Espírito Santo" (Mat. 1,18).
"Dixo María ao anxo: Como poderá ser isto, pois eu non coñezo varón? O anxo contestou: o Espírito Santo virá sobre ti, e a virtude do Altísimo cubrirate coa súa sombra, e por isto o fillo enxendrado será santo será chamado o Fillo de Deus" (Luc. 1. 34-35).
A partir deste advento, o do bautismo de Xesuscristo e o de Pentecostes, irán aparecendo distintas representacións culturais encarnando ao Espírito Santo. No século X acostumaba ser representado como unha figura masculina, de igual maneira que ás outras dúas figuras da Trindade (o Pai e o Fillo), que entre múltiples disputas, perduraría até meados do século XVIII cando o Papa Benedictino XIV, en 1745, prohibiu todas as efixies con forma humana do Espírito Santo, adaptando o símbolo da pomba, referida polo evanxelista Xan (Xn 1:32) cando narra o bautismo de Xesuscristo nas augas do río Xordán. Até esta prohibición, a figura da pomba só era utilizada no mundo da arte para significar episodios do Novo Testamento, especialmente o da Anunciación.
Unha das representacións máis antigas que se conservan e onde vemos a figura do Espírito Santo como pomba, atopámola nunha ilustración do século VI do Evanxeliario Siríaco atribuído ao monxe Rábula. Nesta lámina tamén aparece o Espírito Santo en forma de lingua de lume que con posterioridade será a icona da festa de Pentecostes.
O cisne e a pomba teñen un carácter positivo dentro das culturas máis significativas e asociados á cor branca son símbolo solar. En moitos aspectos, común a cristiáns e xudeus é o libro do Antigo Testamento onde se recolle a lenda do diluvio universal: Cando deixou de chover, desde o arca Noé soltou unha pomba para que encontrase terra asine. A pomba tornou cunha póla de oliveira no bico.
Anteriormente son moitos os autores que mencionaron á pomba nos seus escritos. Na Metamorfose, Apuleyo fainos unha descrición moi fermosa do carro de Venus tirado por pombas:
[…] e mandando aparellar o seu carro, […] feito as rodas de maneira da Lúa, […] saíron catro pombas moi brancas, pintados os pescozos, e puxéronse para levar o carro; e recibida a señora encima do carro, comezaron a voar ledamente, e tras do carro de Venus comezaron a voar moitos paxaros e aves, que cantaban moi docemente, facendo saber como viña Venus."
Tamén Claudio Eliano (c. 175 - c. 235), en de Natura Animalium di que algunhas veces a deusa mesma transformábase en pomba. Por esta razón o seu consumo estaba reservado á casta sacerdotal. Moito antes, Homero contara que as pombas foran consagradas para alimentar a Zeus. Sófocles di que as pombas de Dodona anunciaron a Hércules a súa morte. Tampouco non semella casual que na lingua fenicia, a palabra khn tivese un duplo significado: o de sacerdote e o de pomba.
As mulleres da mitoloxía e a relixión
 |
| Mulleres en loita |
As heroínas e deusas da mitoloxía son presentadas sempre ou como víctimas ou como fonte dalgún mal, non embargantes os homes aparecen sempre nun plano superior. O mesmo que nos manuscritos dogmáticos relixiosos, aquí se transluce fielmente o papel social de homes e mulleres na realidade.
A muller no mito e na relixión é considerada como nai (boa ou má), esposa (fiel ou infiel), irmá, filla, ama de leite e servente. A maioría das mulleres non destacan individualmente se non en función do home e da familia á que pertencen. É certo que existen personaxes como o de Medea que por si só atinxe notoriedade como meiga, sacerdotisa e sabia da deusa Hécate. Non obstante, a súa transcendencia se plasma no seu papel primeiro como filla traidora, logo como esposa fiel e amante de Xasón, e ao final como nai asasina. Os riscos e a personalidade de Medea, xunto cos de outras mulleres dos mitos ou das relixións, maniféstanse sempre desde o espazo familiar. É o caso de Helena, promotora da Guerra de Troia por ser a esposa de Menelao.
Por último, cando nos atopamos fronte a mulleres que semellan destacar pola súa capacidade para tomar a iniciativa, esta sempre é tomada por amor, por ciúme ou por despeito. Só no caso das mulleres guerreiras coñecidas como as Amazonas, observamos a súa independencia, aínda que para resaltar o carácter varudo das mesmas. Coas transformacións e adecuacións relixiosas sucesivas, a cualificación como pecado debuxará o novo perfil virtuoso ou non da muller dentro da sociedade do seu tempo.
A muller no mito e na relixión é considerada como nai (boa ou má), esposa (fiel ou infiel), irmá, filla, ama de leite e servente. A maioría das mulleres non destacan individualmente se non en función do home e da familia á que pertencen. É certo que existen personaxes como o de Medea que por si só atinxe notoriedade como meiga, sacerdotisa e sabia da deusa Hécate. Non obstante, a súa transcendencia se plasma no seu papel primeiro como filla traidora, logo como esposa fiel e amante de Xasón, e ao final como nai asasina. Os riscos e a personalidade de Medea, xunto cos de outras mulleres dos mitos ou das relixións, maniféstanse sempre desde o espazo familiar. É o caso de Helena, promotora da Guerra de Troia por ser a esposa de Menelao.
Por último, cando nos atopamos fronte a mulleres que semellan destacar pola súa capacidade para tomar a iniciativa, esta sempre é tomada por amor, por ciúme ou por despeito. Só no caso das mulleres guerreiras coñecidas como as Amazonas, observamos a súa independencia, aínda que para resaltar o carácter varudo das mesmas. Coas transformacións e adecuacións relixiosas sucesivas, a cualificación como pecado debuxará o novo perfil virtuoso ou non da muller dentro da sociedade do seu tempo.